یکی از سازهای اصیل ایرانی، ساز سنتور است که قدمت زیادی دارد. یکی از اقدامات مهم برای نوازندگان سنتور، کوک کردن سنتور است که معمولا با دستگاه های مختلف انجام می شود. به دلیل زیادی بودن تعداد سیم های سنتور یعنی ۷۲ سیم، کوک آن برای برخی نوازندگان بخصوص افراد تازه کار دشوار است. همچنین لزوم هم صدا بودن هر چهار سیم یک خرک و برخی ابهامات سبب خستگی نوازندگان و عدم توانایی برای کوک کردن آن می شود. اما لذت نواختن و شنیدن این ساز ارزش آن را دارد که بیشتر در این مورد تلاش کنیم تا نحوه کوک کردن آن را بدرستی و بطور کامل بیاموزیم. در این مقاله، نکات مهمی را در مورد کوک کردن سنتور بخصوص برای دستگاه های ایرانی می آموزید.
کوک کردن سنتور
هر نوازنده ی سنتور باید توانایی کوک کردن ساز خود در دستگاه های مختلف را داشته باشد. موسیقی ایرانی از هفت دستگاه به نام های شور، نوا، همایون، ماهور، سه گاه، چهارگاه، راست پنجگاه، تشکیل شده و دارای آوازهای متعددی است. کوک کردن سنتور برای هریک از این دستگاه ها به شیوه جداگانه ای انجام می شود. البته در برخی دستگاه ها و آوازها مشابه و یکسان است. در بخش های بعدی، با کوک کردن سه مورد از دستگاه ها آشنا می شوید.
کوک کردن با تیونر یا گوش
معمولا برای کوک کردن می توانیم از توانایی گوش خودمان برای تشخیص صدهای کوک و ناکوک استفاده کنیم. اما توصیه می شود تا زمانی که گوشمان توانایی تشخیص تفاوت میان این صداها را ندارد، برای کوک کردن سنتور از تیونر استفاده کنیم.
به منظور قوی شدن گوشتان برای تشخیص صدای کوک باید موسیقی خوب و کوک گوش کنید. همچنین ساز سنتور شما همیشه باید کوک باشد. با ساز سنتور ناکوک مطمئنا توانایی تشخیص نت کوک و ناکوک را دیرتر بدست می آورید. به همین منظور تا بدست آوردن این توانایی باید ساز سنتور خود را با تیونر کوک کنید. اما با داشتن گوشهای قوی در تشخیص صدای کوک، گاهی از جمله مواردی که خسته هستید، باید از تیونر استفاده کنید.
شیوه استفاده از تیونر برای کوک کردن سنتور
اغلب دستگاه های تیونر برای کوک کردن سنتور، خارجی هستند و عددها و علائم ناشناخته ای بر روی صفحه تیونر نشان داده می شود. بنابراین، بسیاری از هنرآموزان در شروع یادگیری با آن مشکل دارند. بجای اسامی فارسی نت ها باید معادل حروف انگلیسی آنها را بدانید. مثلا بجای نت «سی» از حرف B استفاده می شود. یا نت «دو» با حرف C نمایش می یابد. و باقی به شرح زیر هستند:
علاوه بر موارد فوق، باید با علائم تغییر دهنده در تیونر نیز آشنا باشید. در تیونر فارسی، علائم زیر را داریم:
یکی از مشکلات دیگر درمورد کوک کردن سنتور، تفاوت موسیقی ایرانی و غربی است. مثلا در موسیقی غربی فاصله ربع پرده استفاده نمی شود. اما برای کوک کردن دستگاه های ایرانی نیاز به ربع رده وجود دارد. بنابراین توصیه می شود به سراغ تیونرهای ایرانی بروید. در این تیونرها علائم و تغییردهنده به فارسی نشان داده می شود. بنابراین با آنها در کوک سنتور راحت تر هستید.
کوک کردن سنتور در دستگاه نوا
دستگاه نوا به شکل زیر کوک می شود:
- نت «می» در خرک اول در هر سه پوزیسیون کرن کوک می گردد.
- نت «فا» در خرک دوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «سل» در خرک سوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «لا» سیم های سفید و زرد کرن و سیم های پشت خرک در خرک چهارم، بمل کوک می گردد.
- نت «سی» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک پنجم کوک می گردد.
- نت «دو» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک ششم کوک می گردد.
- نت «رِ» در سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کرن در خرک هفتم کوک می گردد.
- نت «می» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک هشتم کوک می گردد.
- نت «فا» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک نهم کوک می گردد.
کوک سنتور در در دستگاه شور
کوک کردن سنتور در دستگاه شور مشابه نوا است اما به دلیل شخصیت مستقل آن، مجزا از دستگاه نوا درنظر گرفته می شود. تنها کوک خرک هفتم با نوا متفاوت است. کوک سنتور در این دستگاه به شرح زیر است:
- نت «می» در خرک اول در هر سه پوزیسیون کرن کوک می گردد.
- نت «فا» در خرک دوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «سل» در خرک سوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «لا» سیم های سفید و زرد کرن و سیم های پشت خرک در خرک چهارم، بمل کوک می گردد.
- نت «سی» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک پنجم کوک می گردد.
- نت «دو» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک ششم کوک می گردد.
- نت «رِ» در سیم های زرد کرن و سیم های سفید و پشت خرک بکار در خرک هفتم کوک می گردد.
- نت «می» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک هشتم کوک می گردد.
- نت «فا» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک نهم کوک می گردد.
کوک سنتور در در دستگاه ماهور
کوک کردن سنتور در دستگاه ماهور به روش زیر انجام می شود:
- نت «می» در خرک اول در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «فا» در خرک دوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «سل» در خرک سوم در هر سه پوزیسیون بکار کوک می گردد.
- نت «لا» سیم های سفید و زرد بکار و سیم های پشت خرک در خرک چهارم، بمل کوک می گردد. بدین منظور، خرک چهارم کمی به سمت راست کشیده می شود تا بتوان سیم های سفید را بصورت بکار و پشت خرک را بصورت بمل کوک کرد.
- نت «سی» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک پنجم کوک می گردد.
- نت «دو» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک ششم کوک می گردد.
- نت «رِ» در سیم های زرد بکار و سیم های سفید و پشت خرک کرن در خرک هفتم کوک می گردد.
- نت «می» در هر سه پوزیسیون بمل در خرک هشتم کوک می گردد.
- نت «فا» در هر سه پوزیسیون بکار در خرک نهم کوک می گردد.
